Duurzaamheid moet beleidsthema zijn voor de cultuursector

“Eigenlijk kun je cultuurcentra zien als een soort ‘duurzame labo’s”, vertelde Elke De Beukelaer aan haar gesprekspartners Orphee Mariën (Prospekta), Waas Gramser (Comp. Marius), Matthias De Ridder (Vooruit) en Alexander Vander Stichele (FARO). “Het hangt natuurlijk af van wat ze doen, wat ze willen bereiken en welk publiek ze aantrekken. Toch merk ik dat duurzaamheid in het DNA zit van heel wat cultuurinstellingen. Tot in die mate zelfs dat ze het vanzelfsprekend vinden en er dus ook niet aan denken daar iets over te vertellen of te communiceren. Ze lopen er daarom niet altijd mee te koop, maar er gebeurt echt veel.”

“Een andere mogelijke reden waarom de sector er niet in het breed over communiceert, is omdat duurzaamheid al snel als iets ideologisch wordt gezien”, pikt Orphee Mariën in. “Er hangt dan een politiek gekleurd kleedje over. Daar zit dus toch een zeker spanningsveld. Dingen die in de marge zitten, worden maar moeilijk geaccepteerd door het ruime publiek.”

De perfectie bestaat niet

“Veel cultuurorganisaties vragen zich ook af of ze wel op de goede weg zijn. Ze willen pas naar buiten komen wanneer iets af is. Maar perfectie bestaat gewoon niet. Duurzaamheid is een proces, een voortdurende zoektocht. Alleen heerst er zo veel angst en onzekerheid in de maatschappij, dat je niet nog meer verwarring wil zaaien. En dat terwijl met zorg omgaan voor de aarde een basiswaarde is, net als liefde, gelijkheid, en noem maar op”, vervolgt Orphee Mariën.

“Duurzaamheid is een positief verhaal”

Voor Matthias De Ridder gaan de woorden problematiek en duurzaamheid niet samen in een zin. “Duurzaamheid is een positief verhaal. Wat de buitenwereld erover denkt, hoef je je niet aan te trekken als je achter de waarden van jouw organisatie staat. Als kunstencentra dagen we elkaar zelfs voortdurend uit om beter de doen. In Gent is het zelfs bijna een ratrace in progressiviteit. Het effect van die kruisbestuiving mag je niet onderschatten. Met de Vooruit zien we ons als een belangrijk voorbeeld in Gent en Vlaanderen. Niet om te laten zien wat we allemaal doen, maar wel om de dingen tastbaar te maken. We zijn zeker geen organisatie die met het vingertje staat te wijzen. We weten dat duurzaamheid een proces in evolutie is. Het verhaal is nooit klaar.”

Duurzaamheid en de grenzen

“Als middenveldspeler zitten wij dan weer in een andere situatie”, meent Alexander Vander Stichele. “Faro, als steunpunt voor roerend en immaterieel erfgoed, is haast per definitie bezig met duurzaamheid. We helpen op tal van manieren archieven, (kunst)collecties, uitingen van volkscultuur zoals stoeten, … te ontsluiten en te bewaren voor de volgende generaties. We merken dat de actoren in het culturele erfgoedveld buiten dat ‘bewaren’ niet bijzonder veel met MVO of duurzaamheid bezig zijn. We merken ook dat zij, gebonden als ze zijn aan heel wat (internationale) standaarden rond conservatie en tentoonstellen, vaak tegen het ecologisch duurzaamheidsperspectief aanbotsen. Denk maar aan de energie die ‘correcte’ klimatisatie kost. Wat de houding van onze actoren betreft, kunnen we als koepel enkel zaken onder de aandacht brengen . Je kunt niemand verplichten. Maar we zijn wel mee vragende partij om iets aan die standaarden te doen.”

“Ik wil er nog aan toevoegen”, zegt Alexander “dat, zoals ik het aanvoel, het maatschappelijk draagvlak voor cultuur steeds meer onder druk komt te staan. Ik moet me dan jammer genoeg afvragen welke commentaar we zullen krijgen als we ons ook nog eens ‘gaan bezighouden met duurzaamheid’.”

Imago van subsidieverslindende sector

Volgens Waas Gramser is er voor de culturele sector inderdaad niet veel (financiële) ruimte voor onderzoek rond een meer duurzame werking. “De schrik om te falen is te groot. Het is een moeilijk verhaal. We hebben nu al het imago als een subsidieverslindende sector. En dat terwijl wij heel bewust omgaan met onze fondsen. We spelen bijvoorbeeld nooit minder dan drie keer op eenzelfde locatie. Het bespaart ons transport, opbouw- en afbraakwerk, … We noemen het wel eens ‘slow theatre’.”

“Werken met subsidies heeft nog een ander gevolg”, zegt Orphee Mariën. “De meeste subsidies lopen voor een beperkte periode. Voor grote investeringen moeten organisaties dus naar een bank voor een lening. Alleen zijn ze niet zeker of ze bij de volgende subsidieronde nog bestaan. Ze zijn vaak ook niet de eigenaar van hun gebouwen, dus geen borg voor de banken en je moet ook nog eens de eigenaar meekrijgen. Grote duurzaamheidsinspanningen, zoals een duurzame verbouwing, zijn daardoor meestal niet aan de orde. Tenzij overheden borg willen staan.”

“De Vooruit is wel baas in eigen huis, wat ons het voordeel geeft om onze gebouwen zo duurzaam mogelijk te kunnen verbouwen. Triodos gaf ons een lening met goede voorwaarden voor de bouw van ons terras. Bij onze verbouwingswerken zoeken we steeds naar een verhaal met alleen winnaars. We hanteren daarbij een driehoeksverhouding met duurzame en sociale voorwaarden, én met een goede financiële balans. Het gaat om langetermijndenken, waar ook ergonomie voor medewerkers en publiek deel van uitmaakt”, aldus Matthias De Ridder.

Minimum aan privéruimte, maximum aan buitenruimte

Het toneelgezelschap Comp. Marius van Waas Gramser heeft het probleem met investeringen en gebouwen anders opgelost. Het speelt in open lucht. En dat niet alleen. Werkelijk in elk aspect van de productiecirkel zit duurzaamheid verweven. “We gaan voor een minimum aan privéruimte en een maximum aan buitenruimte. Onze kantoren zijn bijvoorbeeld modulaire containers die in het Middelheimpark in Antwerpen staan. Als praktijkvoorbeeld kan dat tellen.

We horen wel eens van voorbijgangers ‘dat je in feite niet veel nodig hebt om te wonen’ als ze onze behuizing zien. Ons voorbeeld zet dus blijkbaar aan tot reflectie. Ook al communiceren we er niet over. Toch is het niet altijd eenvoudig. Omdat we gezien onze openluchtvoorstellingen enkel tijdens de warmere maanden spelen, verloopt de aanwerving van medewerkers in pieken. We kunnen ze niet allemaal vast in loondienst nemen.”

Duurzame HR

“In de Vooruit werken we met WEB’ers, Artikel 60’ers, mensen met een werkstraf en mensen met een arbeidshandicap”, vertelt Matthias De Ridder. “We proberen hen maximaal te integreren door onze organisatie op een duurzame manier in te richten. Elk project heeft vijf vaste medewerkers, aangevuld met twintig losse medewerkers. We willen elke medewerker buiten zichzelf laten uitgroeien. Dat lukt niet altijd, maar toch streven we naar die meerwaarde voor de samenleving.”

Samenwerkingen nodig

“Duurzaamheid gaat zo breed, waardoor er veel dingen zijn om te tackelen”, vindt Elke De Beukelaer. “Een tijd geleden wilden we intern aan de slag. Alleen wisten we niet hoe eraan te beginnen. We riepen daarom externe expertise in van MVO Vlaanderen. Het werd duidelijk dat er heel wat zaken moesten ingebed worden op alle niveaus van de organisatie. Het is niet voldoende om individuen aan te spreken. Duurzaamheid moet een beleidsthema zijn. Dat is niet vanzelfsprekend.”

Orphee Mariën: “Als culturele organisatie heb je een voortrekkersrol, omdat je een weerspiegeling bent van de maatschappij. Neem nu het mobiliteitsprobleem van cultuurbezoekers. Uit onderzoek blijkt dat het transport van het publiek verantwoordelijk is voor de grootste voetafdruk. Om hier iets aan te kunnen doen, moeten we samenwerken met grote mobiliteitsspelers. Maar als zij niet meewillen of -kunnen, dan beweegt er niets.”

“Toch mogen we niet vergeten om als sector te tonen wat we doen en waar we goed in zijn. Zolang we er ook bij vertellen waar er nog werk aan is. Prediken mogen we niet doen, maar te bescheiden blijven evenmin”, besluit Elke De Beukelaer.

De deelnemers van dit debat:

• Orphee Mariën - coördinator Green Track Antwerpen en organisator van de cultuurmarkt voor Prospekta
  www.greentrack.be
  www.prospekta.be
• Waas Gramser - theatermaker Comp. Marius
  http://marius.be/
• Elke De Beukelaer - coördinator Pulse Transitienetwerk Cultuur
  http://pulsenetwerk.be/
• Matthias De Ridder - verantwoordelijk voor de commerciële activiteiten van Vooruit / lid directiecomité / voorzitter Green Track Gent
  http://vooruit.be/nl/
• Alexander Vander Stichele - stafmedewerker participatie / veldanalyse FARO.
  www.faronet.be
• Voor MVO Vlaanderen: Gert Van Eeckhout, Frank Van Damme, Inge De Clerck, Tom Torremans