Inspiratienota participatief ondernemen

De inspiratienota vertelt dat recente studies aantonen dat mede-eigenaarschap de motivatie en het gevoel van creatieve productiviteit stimuleert bij medewerkers. Daar zou wel een financiële participatie tegenover moeten staan in een bredere participatieve cultuur. Het gaat niet enkel om het raadplegen van medewerkers, maar ook om het delen van informatie en het actief samenwerken.

Het basisprobleem

Traditioneel wil de werknemer zo weinig mogelijk inspanning voor een zo hoog mogelijk loon. De werkgever wil het omgekeerde. De werkgever voelt zich verplicht om een controleraamwerk op punt te stellen om de echte inspanningen van de werknemer zo goed mogelijk te achterhalen.

Dit ‘Taylorisme’ staat nu onder druk door het toenemend belang van de kennisfactor. Die maakt dat prestaties minder gemakkelijk door een analytische bril kunnen worden beoordeeld. Bedrijven en organisaties opereren daardoor steeds vaker in een omgeving waar het meten en optimaliseren van inspanningen verschrikkelijk complex is geworden en waar de controle- en monitoringkosten nauwelijks nog opwegen tegen de baten. Dat noopt tot het uittekenen van nieuwe businessmodellen.

Een participatieve cultuur

De nieuwe hamvraag luidt hoe je mensen gaat motiveren en binden. Hoe bereik je dat iedereen op een gemotiveerde wijze meedenkt in functie van het eindresultaat?

Dit zou kunnen wanneer de medewerker een mede-eigenaar wordt. Zijn opbrengstrekening neemt in dat geval de winst van de onderneming mee. Winst wordt dan een meer neutraal begrip. Voor de medewerker staat maximalisatie van zijn opbrengst gelijk aan loon minus inspanning plus winstdeelname. Voor de werkgever staat opbrengst nu gelijk aan inspanning minus loon plus efficientiewinst.

Vaak gehoorde kritiek

Een vaak gehoorde kritiek of vrees is dat medewerkers een neiging tot vrijbuitergedrag zouden kunnen vertonen.

Onderzoek naar de effecten van mede-eigenaarschap heeft uitgewezen dat dit gevaar kan worden gereduceerd door een voldoende grote openheid in de manier van werken binnen de organisatie aan de dag te leggen. Die openheid zorgt voor sociale controle en stimuleert een geest van samenwerking waarin niemand zich kan verstoppen.

In de praktijk?

Momenteel is ongeveer 3 procent van het aandelenkapitaal van Europese bedrijven in handen van medewerkers. Het gaat om een bedrag van meer dan 250 miljard euro.

Dit bedrag en deze aantallen zeggen op zich niet zo heel veel. Vaak is slechts een beperkt deel van de aandelen van een onderneming in handen van het personeel. Of het om een significant deel van het uitstaand kapitaal gaat, is bovendien contextafhankelijk. Succesvolle participatie is dikwijls het resultaat van een lange evolutie.

België hinkt achterop

In eigen land ontbreekt die administratieve en fiscale flexibiliteit vooralsnog. Ons socio-economisch systeem laat te weinig speelruimte om het gemeenschappelijk belang tussen medewerker en onderneming op te zoeken.

Ook langs de kant van het bedrijfsleven staat men lang niet altijd te springen voor financiele participatie. Dat is niet verwonderlijk in een door kmo’s bevolkt landschap. Aandelenparticipatie is alleszins een stuk complexer voor niet-beursgenoteerde ondernemingen.

Een lichtpunt is de toenemende interesse in de toepassing van cao 90 en de niet-recurrente resultaatgebonden bonus met daaraan gekoppeld een collectieve doelstelling. Dit zet de deur open voor de eerste stappen in de richting van een breed gedragen mede-eigenaarschap en co-creatie.

Het blijft echter uitkijken naar een soepeler kader, geinspireerd op de talrijke buitenlandse voorbeelden.