Innoveren met emoties – een onderzoeksproject over de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoorde innovaties

Innovatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen (zoals klimaatverandering) roepen vaak sterke emotionele reacties op.

Negatieve emoties – bijvoorbeeld boosheid of angst – leiden vaak tot sterk verzet tegen innovaties. Ze kunnen de innovaties tegenhouden. Terwijl positieve emoties – zoals tevredenheid of enthousiasme – de succesvolle invoering van een innovatie kunnen bevorderen.

Vaak wordt gedacht dat dergelijke emoties irrationeel en onvoorspelbaar zijn. Hierdoor worden deze emoties niet meegenomen in de besluitvorming. Het negeren van negatieve emoties kan echter publiek verzet versterken.

Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen en de Technische Universiteit Delft beargumenteren dat het belangrijk is emoties mee te nemen in de besluitvorming over duurzame innovaties. Zij veronderstellen dat emoties niet willekeurig en irrationeel zijn, maar dat emoties voortkomen uit wat mensen belangrijk vinden in hun leven: hun waarden.

Een innovatie roept positieve emoties op als de innovatie belangrijke waarden van mensen ondersteunt. Anderzijds roept een innovatie negatieve emoties op als een innovatie een bedreiging vormt voor de waarden die men belangrijk vindt. Dit betekent dat emoties een systematische basis hebben. Innovaties kunnen verantwoorder en succesvoller zijn als ze rekening houden met en inspelen op belangrijke waarden van mensen.

Empirisch onderzoek

Om deze redenering te testen vragen de onderzoekers aan mensen om bepaalde innovaties te beoordelen (echte of fictieve). Deze innovaties kunnen positieve of negatieve gevolgen hebben voor verschillende waarden van mensen.

Een voorbeeld: voedingsmiddelen gemaakt van micro-algen die minder milieubelastend zijn dan bijvoorbeeld vlees. Maar ze zijn ook relatief duur.

De onderzoekers brengen de emoties die dit soort innovaties oproept in kaart. Ze gaan na hoe deze samenhangen met de onderliggende waarden die men belangrijk vindt. Het geeft zicht op de gevolgen van de innovatie voor deze waarden.

In het voorbeeld wordt verwacht dat voedingsmiddelen gemaakt van micro-algen negatieve emoties oproepen als een persoon geld belangrijk vindt. En dat hetzelfde product positieve emoties oproept bij een persoon die de kwaliteit van het milieu en toekomstige generaties belangrijk vindt. De eerste persoon zal daarom het voedingsproduct veel minder acceptabel vinden dan de laatste persoon.

Ethische reflectie

De onderzoekers zullen ook een normatieve analyse uitvoeren. Zo gaan ze na hoe verschillende, vaak tegenstrijdige waarden kunnen worden geïntegreerd in de besluitvorming over innovaties.

Een normatieve analyse betekent dat er een expliciete, kritische, ethische reflectie plaatsvindt over de emoties die duurzame innovaties oproepen en de onderliggende waarden. Daarbij gaan ze na in welke mate verschillende emoties en onderliggende waarden ethisch gerechtvaardigd zijn. En ze bekijken welke afwegingen tussen tegenstrijdige waarden nodig zijn.

Ontwikkeling van richtlijnen

De onderzoekers zullen niet alleen nagaan of ze emotionele reacties op innovaties kunnen voorspellen op basis van implicaties van innovaties voor belangrijke waarden.

Ze ontwikkelen ook richtlijnen  voor bedrijven, overheden en andere partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en invoering van duurzame innovaties. Die richtlijnen zullen helpen belangrijke waarden en daaraan gerelateerde emoties expliciet mee te nemen in de ontwikkeling en implementatie van innovaties die maatschappelijk aanvaardbaar en ethisch gerechtvaardigd zijn.

Dit is de reden waarom het onderzoeksproject wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met Nederlandse publieke en private partijen.