De menstruatieschaamte voorbij

Zolang een maandverband een schaamlapje blijft, zijn vrouwenrechten in gevaar. Brengt de verhoogde aandacht voor menstruatiearmoede daar verandering in?

Een luier. Dat lees je goed. Zo had mijn eerste lief mijn maandverband omschreven.

Als ik dat vertel aan onderneemster Kathleen Peers, spreekt haar reactie boekdelen. Ze kan het amper geloven, vindt het compleet ongepast.

Niet dat Peers zelf fan is van een traditioneel maandverband. Een plastieken bootje, zo noemt ze het. Dagelijks belanden er in België 2 miljoen op het vuilnisbelt.

Tussen mij en mijn eerste lief is het niet blijven duren. Tussen Peers en de menstruatieproblematiek juist wel. Nu start ze met haar eigen merk, niet van maandverband, maar van menstruatielingerie die je kan uitspoelen en gewoon in de wasmachine steken. Miokoo noemt ze het. Daarover lees je alles in mijn interview met Peers.

Schaamte verkopen

Schaamte is een thema dat Peers na aan het hart blijft liggen. Zo stelt ze voor om alsnog een menstruatiecup of “plastieken bootje” mee te nemen naar het werk tijdens de ergste dagen van je regels. ‘Op die hevige dagen zou je in het midden van de dag van onderbroek moeten wisselen, maar ik merk dat dat bij veel vrouwen een brug te ver is. Al zijn er sommigen die zich daar niks van aantrekken en er een speciaal toiletzakje voor hebben.’

Bij thuiswerk is dat natuurlijk minder een probleem, maar in het openbaar blijven we erg beschaamd, zelfs onder vrouwen. ‘Herinner je je die reclame van het plasticje rond het maandverband dat geen lawaai maakte?’, verwijst Peers naar een reclamespot van tien jaar geleden. Dat zegt voor haar genoeg over de manier waarop we als vrouw wegsteken dat we ongesteld zijn. ‘Terwijl het gaat om vrouwentoiletten, waar enkel andere vrouwen komen!’

Zelf haal ik aan hoe absurd het is dat de huidige reclamespots van maandverbanden nog steeds blauwe vloeistof gebruiken om bloed na te bootsen. Alsof we willen ontkennen dat bloed gewoon rood is. Of soms roze, of soms bruin. ‘Het is de normaalste, meest natuurlijke zaak van de wereld, en toch wordt het verkocht als schaamte’, zucht Peers.

De vijand van vrouwen

Nu haar menstruatieslips (bijna) op de markt zijn, zijn andere vrouwen steeds meer open tegenover de onderneemster. Ze hoort de wildste verhalen, zegt ze, over de rituelen van de eerste regels. Vaak komt het hierop neer: jonge vrouwen weten niet wat het juist is, omdat niemand het hen heeft uitgelegd, waardoor ze vrezen dat er iets mis is.

We vertellen hier te weinig over tegenover elkaar.

Dat heeft gevolgen voor de gezondheid van die jonge vrouwen. ‘Uit schaamte wordt er vaak lang gewacht om naar de gynaecoloog te gaan. Zo worden eventuele ziektes pas laat ontdekt.’

Peers noemt endometriose, een chronische aandoening waarbij cellen die normaal voorkomen in de binnenbekleding van de baarmoeder (het endometrium) zich in de buikholte nestelen en daar een ontstekingsreactie veroorzaken. Professor Christel Meuleman, specalist aan het UZ Leuven, noemt het in de documentaire MyEndo ook wel “de vijand van vrouwen”.

‘De meeste mensen detecteren de ziekte via pijn’, vertelde Meuleman mij in een eerder interview. ‘Ze hebben pijnlijke maandstonden, pijnlijke betrekkingen, ervaren pijn bij het plassen of de stoelgang. Sommige vrouwen hebben intense pijn, maar anderen ervaren geen klachten. Zo blijft endometriose vaak onopgemerkt, waardoor het endometrium in de buikholte jarenlang kan aangroeien.”

Als de ziekte onopgemerkt en onbehandeld blijft, kan ze uitbreiden naar andere organen, zoals de darmen. Dat is problematisch, legt de prof uit. ‘Zodra de endometriose groeit tot een totale oppervlakte van 3 vierkante centimeter, daalt de ontvankelijkheid van je lichaam om zwanger te worden. Alleen is dat niet zo bekend, ook internationale fertiliteitsspecialisten slaan dit over.’

Menstruatiearmoede

De schaamte zet zich door en raakt alle lagen van onze maatschappij. Vooral kwetsbare meisjes zijn daar het slachtoffer van, blijkt uit recent onderzoek van Caritas Vlaanderen. De hulporganisatie heeft een studie uitgevoerd over menstruatiearmoede, een term om te duiden hoezeer meisjes zich schamen over hun maandstonden als ze geen toegang hebben tot hygiënische middelen.

Uit de cijfers van Caritas blijkt dat maar liefst vijf procent van de Vlaamse meisjes al eens van school wegbleef omdat ze geen geld hadden om tampons en maandverband te kopen. Bij meisjes die het niet breed hebben, loopt dat percentage op tot 15 procent.

Bijna een op de twee meisjes in materiële deprivatie heeft al eens niet genoeg geld gehad om menstruatieproducten te kopen. Volgens Caritas is de mentale impact daarvan aanzienlijk: het veroorzaak stress en angst voor lekken.

Twee bezorgde vriendinnen hebben daarom samen het solidariteitsproject BruZelle opgericht om vrouwen in financiële moeilijkheden te helpen. Ze richten zich op personen die in een moeilijke levenssituatie zitten, waaronder dakloze vrouwen. De vriendinnen hebben 339.000 maandverbanden ingezameld. BruZelle werkt samen met vrijwilligers en organiseert workshops om samen de stoffen zakjes te vullen met maandverband. In elk speciaal gemaakt zakje zitten twintig maandverbanden en een informatiebrochure. Dat delen ze gratis en discreet uit.

Ook Kathleen Peers kent het thema van menstruatiearmoede. Hoewel aan haar slips een kostprijs van 49 tot 59 euro hangt – daar is Peers heel stellig in: ‘het kost wat het kost, we mogen consumenten niet beliegen over prijzen’ – kan zo’n slip een meer permanente oplossing zijn voor vrouwen die het niet breed hebben: daardoor moeten ze niet elke maand opnieuw wegwerpverbanden kopen. ‘Daarom wil ik gemiddeld jaarlijks een kit geven aan honderd jonge vrouwen’, besliste de onderneemster. Ze is nog volop aan het bekijken hoe ze dat juist wil doen. ‘In het begin wou ik alles zelf doen, maar ik besef dat dat onmogelijk is. Daarom neem ik contact op met vzw’s om de menstruatieslips te verspreiden.’

Verbannen

Voor Peers werd het dringend tijd dat menstruatiearmoede op de politieke agenda in België kwam. In Singapore, waar ze haar businessplan uitschreef voor Miokoo, was het thema al langer bekend. ‘En ook in Nederland is er eerder onderzoek naar gedaan, door UNICEF’, volgt Peers nauwgezet op.

Nederland deed het, met negen procent, iets beter dan België. ‘Wereldwijd ligt het percentage tussen Nederland en België in’, leidt Peers af uit de cijfers die ze eerder las. Meteen nuanceert ze dat, door te zeggen dat we daar landen als bijvoorbeeld India niet kunnen bijrekenen. ‘Daar is de maatschappij heel hard voor meisjes die ongesteld zijn. Meisjes begraven hun slipjes in de grond omdat ze er zich zo voor schamen.’

In buurland Nepal is menstruatie al helemaal taboe. Daar worden vrouwen die ongesteld zijn geweerd uit het openbare leven, omdat ze ongeluk zouden brengen en niet rein zouden zijn. Ze worden gedwongen om zich te isoleren in een hut tijdens hun menstruatieperiode. Soms is die hut niet meer dan een stal, zonder enige sanitaire voorziening – niet bepaald handig tijdens die periode van de maand. Vrouwen leven er in angst, hebben er schrik om aangevallen te worden door wilde dieren zoals slangen, en zijn amper beschut voor de koude en de regen.

Een verblijf in zo’n “menstruatiehut” is begin 2019 fataal afgelopen voor een jonge Nepalese moeder met twee kinderen. Ze stookte een vuurtje om warm te blijven. In de loop van de nacht is het gezin gestikt. Het was niet de eerste keer dat zo’n incident voorkwam en het zou niet de laatste zijn.

Sinds 2017 heeft Nepal de praktijk van menstruatiehutten verboden, tot voor kort zonder veel succes. In 2019 heeft het land beslist om strenger op te treden en celstraffen van 3 maanden door te voeren. Zo’n dwingende bestraffing is broodnodig volgens hulpverleners. ‘Anders blijven vrouwen gewoon lijden’, zegt Radha Paudel, een van de activisten die het thema in het land op de agenda zet. Haar organisatie heet niet voor niks “Waardige menstruatie”.

Sarah Vandoorne

Freelance journalist

Lid van het redactieteam van MVO Vlaanderen